انجمن بازرسی غیر مخرب ایران

برای حفظ سلامت و ایمنی افراد یک جامعه باید شاهد حضور جامع، باکیفیت و بدون نقص آزمون‌های NDT در تمام جنبه‌های صنعت باشیم.

 بزرگترین انجمن NDT جهان یعنی انجمن آزمون غيرمخرب آمريكا ASNT سابقه‌اي ٧٠ ساله دارد و در حال حاضر بیش از ١٢٠٠٠ عضو حقيقي و ۶٠٠ عضو حقوقي دارد. از تشکیل انجمن جهانی آزمون غيرمخرب یعنی ICNDT قریب به ٥٠ سال می‌گذرد و امروزه بیش  از ١٠٠ کشور جهان در آن عضویت دارند. علی‌رغم فعاليت‌هاي قابل توجه انجمن‌هاي NDT در جهان و سابقه‌ی پنجاه ساله‌ی بكارگيري تكنيك‌هاي NDT در صنایع مهم کشور همچون نفت و گاز، صنایع هوایی، صنایع دفاعی، ماشین‌سازی، سازه‌های فلزی و فولادسازي، راه آهن و نیروگاه، هيچ انجمن يا سازمان تخصصي علمي جهت هماهنگ‌سازي و راهبري فعالیت‌هاي NDT در سطح كشور وجود نداشته است. اولین جرقه‌های تشکیل چنین انجمنی در اوایل دهه‌ی هفتاد خورشیدی زده شد ولی بدلیل فقدان متخصصین دانشگاهی به تعداد لازم براي تشکیل انجمن علمی مستقل، انجمن NDT و جوشكاري به عنوان يك مجموعه و با نام انجمن جوشکاری تاسیس و مقرر شد تا در زمان مناسب با فراهم شدن شرایط لازم، انجمن مستقل آزمون غیرمخرب تشکیل شود. برگزاری دو کنفرانس بین‌المللی و نمایشگاه NDT در سال‌های ١٣٧١ و ١٣٧٥ به همت هواپيمايي ملي ايران (هما) اولين قدم در راستای شروع فعالیت‌های گروهی و تبادل اطلاعات NDT در كشور بود.

طی دو دهه‌ی گذشته همراه با گسترش دانش مهندسی و رشد سریع صنایع زیر بنایی در کشور، علم و فناوری آزمون‌هاي غیرمخرب نیز رشد قابل توجه‌اي داشته است. در اوایل دهه‌ی هشتاد خورشیدی انجمن صنفی شرکت‌های بازرسی فنی و آزمایش‌های غیر مخرب تاسیس شد که قدم مهمی در توسعه و هماهنگی فعالان اجرایی این رشته بود. هر چند که ایجاد انجمن مستقل علمی NDT طي سال‌های طولانی مورد توجه و پیگیری متخصصان این حوزه بود، ولی عزم جدی پس از برگزاری دو کنفرانس بزرگ بازرسی فنی و آزمون‌های غیرمخرب در سال‌های ١٣٨٧ و ١٣٨٨ به ترتیب توسط دانشگاه‌های تربیت مدرس و خواجه نصیرالدین طوسی شكل گرفت. پس از کنفرانس دوم فقدان انجمنی که متولی برگزاری مستمر و حرفه‌ای چنین کنفرانس‌هايی باشد و بتواند دامنه‌ی آن را به سطوح منطقه‌ای و بین المللی ارتقا دهد کاملاً محسوس بود. به همین دليل پیشکسوتان این رشته تصمیم گرفتند پيش از برگزاری کنفرانس بعدي خود انجمن مستقل علمی NDT را تشكيل دهند. متعاقب اين تصميم، با كمك انجمن صنفی شرکت‌های بازرسی فنی و آزمایش‌های غیرمخرب در زمستان ١٣٨٨ گردهمایی بزرگي با حضور کارشناسان با تجربه این رشته برگزار شد. در این گردهمایی مهم ضمن تاکید بر تشکیل انجمن، با انجام راي‌گيري هیئتي متشكل از هفت نفر برای پیگیری و اقدام جهت تاسیس انجمن انتخاب شدند. با تلاش‌های اين هیئت و با همکاری و مساعدت شماری دیگر از متخصصان و علاقه‌مندان این رشته، هیئت موسس ده نفره مطابق با آیین نامه وزرات علوم، تحقيقات و فناوري تشکیل و اين هيئت مراحل تاسیس انجمن را با جدیت بيشتري پیگیری نمود. سرانجام در اردیبهشت ١٣٩١ کمیسیون انجمن‌های علمی وزارت علوم تحقیقات و فناوری موافقت خود را با تاسیس انجمني با عنوان انجمن بازرسی غیرمخرب ایران اعلام کرد. اولین مجمع عمومی انجمن با شرکت بیش از يكصد و پنجاه نفر از اعضا در مهرماه ١٣٩١ در سالن اجتماعات دانشکده‌ی مهندسی مواد و متالورژی دانشکده‌ی فنی دانشگاه تهران برگزار شد. در اين نشست اولين هیئت مدیره و بازرسان انجمن انتخاب شدند. در دي‌ماه ١٣٩١ مجوز رسمی فعالیت انجمن توسط وزارت علوم، تحقيقات و فناوري صادر و در فروردین‌ماه ١٣٩٢ مراحل ثبت رسمی انجمن در اداره‌ی ثبت شرکت‌ها انجام شد.

 دکتر فرهنگ هنرور، متولد سال 1342 در تهران است. ایشان فارغ‌التحصیل رشته‌ی مهندسی مکانیک از دانشگاه تهران در سال 1367 می‌باشد. دوره‌ی  کارشناسی ارشد خود را در دانشگاه واترلو كانادا و دوره‌ی دکتری را نيز در دانشگاه تورنتو کانادا در همین رشته گذرانده‌اند. حوزه تخصصی ایشان در دوره‌ی دکتری، آزمون های غیر مخرب) NDT (و به طور خاص آزمون‌های فراصوتی يا آلتراسونیک  بوده است. پس از بازگشت به ایران در سال  1376، به عنوان عضو هيئت علمي گروه ساخت و تولید در دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدين طوسي مشغول به كار شدند و در حال حاضر استاد تمام  اين دانشگاه هستند. فعالیت‌های تحقیقاتی ایشان در زمینه‌ی NDT و بالاخص آزمون‌های فراصوتی و نيز امواج آكوستيك و الاستيك است. در سال ۱۳۸۱  ايشان موفق به کسب بالاترین سطح گواهینامه‌ی NDT، یعنی گواهینامه‌ی سطح سه از انجمن NDT آمریکا در زمينه‌ی آزمون فراصوتي شدند. بر  مبنای سوابق و تجربیات ارزشمند و   درخشان ایشان، ریاست انجمن بازرسی آزمون‌های غیرمخرب ايران، از ابتداي تاسيس اين انجمن   در سال ۱۳۹۱  به ایشان واگذار گردیده است. دکتر هنرور با عهده‌ داشتن این مسئولیت نقش مهمی را در حوزه‌ی صنعت و سیستم‌های آزمون و اندازه‌گیری ایفا می‌کنند.  ايشان یکی از برترین اساتید کشور و عضو افتخاري هيئت علمي دانشگاه تورنتو کانادا می باشند.

پاسخ به این سوال بايد از چند دیدگاه مورد بررسی قرار ‌گیرد. از نقطه نظر یک استاد یا دانشجو و نيز از جایگاه یک صنعتگر می‌توان به این سوال پاسخ داد. برای ایجاد یک ارتباط موثر هر دو سو باید دارای شرایطی خاصی ‌باشند. در کشورهای پیشرفته و صنعتی، همکاری دولت و صنعت، زمینه را برای حضور دانشگاهیان فراهم کرده‌است. به این صورت که دولت با سهیم‌ شدن در یک پروژه‌ی صنعتی و پرداخت بخشی از هزینه‌ها، صنعتگران و شرکت‌ها را به همکاری با دانشگاهیان ترغیب می‌کند. زیرا در اين صورت صنايع با پرداخت هزینه‌ی کمتر می‌توانند دستاورد بیشتری، چه از نظر علمی و چه از نظر صنعتي، داشته ‌باشند. پس این‌ کار برای آنها مزایای بسیاری به همراه دارد. دانشگاهیان نیز می‌توانند فناوری‌ها و علوم روز خود را از حالت محدود آزمایشگاهی به كاربري صنعتی برسانند و این یک بازی برد - برد برای دو طرف است. رضایتمندی صنعتگران و دانشگاهیان را به دنبال دارد و گام بزرگی در جهت پیشرفت‌های علمی و صنعتی است.

دانشگاه برای پیشرفت صنعتی یک کشور وظایف بسیاری برعهده دارد. یکی از آنها حرکت در مرز دانش است. اما در شرایطی مشابه شرایط فعلی صنعت کشور ما، وظیفه‌ی اصلی دانشگاه‌ها رفع مشکلاتی است که صنعت را دچار رکود كرده‌ است. در برخی از کشورها راه‌حل‌هایی برای رفع مشکلات ارائه می‌شود. اما با شناخت صحیح از صنعت کشور، این فرصت برای دانشگاه و دانشجویان نيز پدید می‌آید تا این راه‌حل‌ها را متناسب با صنعت کشور بومی‌سازی کنند. در این موارد آزمایشگاه‌های بسیاری از دانشگاه‌ها، اقدامات مهمی را به انجام رسانده‌اند. زیرا نه تنها تجهیزات به‌روز و مناسبی دارند؛ بلکه می‌توانند بر روی یک مشكل صنعتي مدت زمان زیادی متمرکز شده و راه حل مناسبي براي آن بيابند. در حالی که در صنایع ما این موضوع فقط در واحد تحقیق و توسعه امکان‌پذیر است. درسال 1393 با همکاری اعضای آزمایشگاه NDT توانستیم عنوان برترین آزمایشگاه دانشگاه را در هفته‌ی پژوهش کسب کنیم. یکی از علل آن این بود که ما پروژه‌های صنعتی متعددی انجام داده‌ایم و هم‌اکنون نیز با مجموعه‌های نفت، گاز، صنایع هوایی و خودرو قراردادهايی داریم. خدمات بسیاری از سوي دانشگاه‌ها به صنايع كشور ارائه شده و انشاالله در آینده نیز ارائه خواهد شد. ولی اين کافی نیست. بايد سازوكارهاي حمايتي مناسبي براي تقويت اين ارتباط پيش‌بيني و بكار گرفته شود.

يكي ديگر از مشكلات ارتباط بین صنعت و دانشگاه، پيشرفت كُند پروژه‌های صنعتی به علت معضلات مالي و اداري صنعت و دانشگاه است که با توجه به زمان محدود دانشجویان برای انجام یک پروژه‌ی تحصیلی، ممكن است مشكلاتي را در روند تحصيلي دانشجويان ايجاد كند. مشکل بعدی كه اخيراً مطرح شده است، تصویب لایحه‌ای از طرف دولت است که موجب افزايش مالیات پروژه‌های پژوهشی شده‌است. این افزایش مالیات در كنار بالاسري درخواستی دانشگاه، خودبه‌خود با افزايش قيمت خدمات پژوهشي دانشگاه، صنعتگران را از همكاري با دانشگاه بازمي‌دارد.

شايد بهتر باشد در ابتدا آزمون غيرمخرب را تعريف كنيم. به طور کلی آزمون‎ها يا آزمايش‌ها را به دو گروه مي‌توان تقسيم كرد: آزمون‌های مخرب و آزمون‌هاي غیرمخرب. در گروه اول، یعنی آزمون‌های مخرب، با انجام آزمون نمونه‌ی مورد نظر دچار آسیب می‌شود و حتی ممکن است کاملاً از بین رود. بنابراین این آزمون‌ها فقط بر روي نمونه‌هاي محدودي از قطعات، و نه بر روي همه‌‍‌ی آن‌ها، قابل انجام است. گروه دوم آزمون‌های غیرمخرب یا NDT است كه در طی آزمون، نمونه بدون آسيب باقی مي‌ماند و می‌تواند مجدداً مورد استفاده قرار گیرد. این ویژگی امکان آزمون و عيب‌يابي تمامي قطعات تولید شده را فراهم می‌کند. آزمون‌هاي غيرمخرب به روش‌هاي مختلفي انجام مي‌شوند همچون روش پرتونگاری (رادیوگرافی)، روش فراصوتی (آلتراسونیک)، روش مایع نافذ، روش ذرات مغناطيسي و غيره. در حال حاضر تمامي اين روش‌ها در آزمايشگاه‌ها و صنايع كشور براي ارزيابي قطعات و محصولات توليد شده مورد استفاده قرار مي‌گيرند. بسياري از دانشگاه‌ها نيز در اين زمينه به تحقيق و پژوهش مشغول‌اند. به طور كلي اين فناوري‌ها چه در داخل و چه در خارج كشور از اهميت بسيار زيادي برخوردارند. زيرا بكارگيري آن‌ها موجب اطمينان از سلامت و ايمني در جامعه است.

این انجمن در شرایطی به ثبت رسید که نیاز آن در جامعه‌ی آزمون‌های غیرمخرب (NDT) کشور کاملاً حس می‌‌شد. در اوایلِ فعالیت‌های مرتبط با آزمون‌های غیرمخرب، تعداد بسیار کمی از متخصصین صنعتي در كشور حضور داشتند و بیشتر آزمون‌ها توسط افراد خارجی انجام می‌شد. شاید در حدود 20 سال پیش و اوایل آغاز فعالیت‌، کارشناسانی که گواهينامه‌ی سطح سه آزمون‌های غیرمخرب را در كشور داشتند؛ سه یا چهار نفر بيشتر نبودند. به مرور زمان، با افزایش تعداد متخصصین در سطوح یک، دو و سه نیاز به وجود انجمنی مستقل بیش از پیش احساس شد. در اوایل کار چون تعداد زیاد نبود، فعاليت‌هاي NDT در انجمن جوشکاری ادغام شد و نام انجمن جوشکاری به انجمن جوشكاري و آزمایش‌های غیرمخرب ایران تغيير يافت. با گذشت زمان تعداد کارشناسان این رشته، چه در صنعت و چه در دانشگاه، افزایش یافت. ایجاد انجمن مستقل علمی NDT در سال‌های طولانی همیشه از اهداف متخصصان این حوزه بود كه پس از برگزاری دو کنفرانس بزرگ آزمون‌ غیرمخرب و استقبال چشمگیر از آ‌نها در سال‌های ١٣٨۶ و ١٣٨۷ عزم جدی برای تشكيل انجمن مستقل NDT شكل گرفت. با تلاش پیشکسوتان این رشته و با كمك انجمن صنفی شرکت‌های بازرسی فنی و آزمایش‌های غیرمخرب، انجمن بازرسی غیر مخرب ایران در سال 1391 رسماً آغاز به كار كرد.

از مهم‌ترین دستاوردهای انجمن، می‌توان به فعالیت‌های گسترده آن در داخل و خارج کشور اشاره کرد. این انجمن در داخل کشور در حدود 300 عضو حقیقی و ۵۰ شرکت عضو حقوقی دارد. در سطح بین‌المللی، برای اولین بار در تاریخ کشور، انجمن بازرسی غیرمخرب به عنوان عضو کامل كميته‌ی جهانی NDT یا ICNDT انتخاب شده است و در سال جاري برای اولين بار به طور رسمي، در کنفرانس جهانی NDT در مونیخ آلمان حضور خواهد‌ يافت. در داخل کشور نیز انجمن سومین کنفرانس آزمون‌های غیرمخرب را برگزار كرده است که بسيار مورد توجه صنعتگران و متخصصین این حوزه قرار گرفته است.

بله، اين اولين كنفرانس و نمايشگاه بود ولي آن را سومين كنفرانس ناميديم. چون دو كنفرانس برگزار شده در سال‌هاي 13۸۶ و 13۸7 كه زمينه‌ی تشكيل انجمن را ايجاد كردند، مد نظر قرار دادیم و اين كنفرانس را ادامه حركتي دانستيم كه قبل از تشكيل رسمي انجمن آغاز شده‌ بود. از مهم‌ترین وظایف انجمن، ايجاد ارتباط بین اعضای انجمن است. اعضا باید هماهنگ با هم و با اطلاع از آخرين فناوري‌هاي روز دنیا حرکت کنند زیرا NDT بسیار حساس است. علمی است که با ایمنی و سلامت جامعه سروکار دارد. هواپیمایی که از زمین بلند می‌شود، صنایع خودروسازی، دستگاه‌های شهربازی و... همگی نیازمند  NDT هستند تا سلامت و ايمني افراد جامعه تضمين شود. به دلیل همين اهمیت، قوانین سخت‌گیرانه‌ای در آزمون‌های غيرمخرب وجود دارد. افراد باید حتما آموزش‌هاي تئوري و عملي ببینند و از مراجع معتبر گواهینامه داشته ‌باشند. يكي از کارهايی که انجمن انجام داده این است که یک استاندارد آموزش و صدور گواهينامه NDT مخصوص برای داخل كشور تهیه کرده‌است. یعنی استانداردی که براي شرايط خاص ايران بومی‌سازی شده است.

کارهای آماده‌سازی این استاندارد انجام گرفته و نسخه‌ی نهایی آن در حال بررسي است. اين استاندارد IRCCP  نام دارد كه مخفف عبارتي انگليسي با عنوان برنامه‌ی گواهی کردن مرکزی ایران است. بر اساس این استاندارد، گواهينامه NDT براي افراد واجد شرايط صادر و يا گواهينامه موجود آن‌ها مورد ارزيابي و تاييد مجدد قرار خواهد گرفت. وجود این استاندارد برای ارزیابی فعالیت‌های داخل کشور بسیار مفید خواهد بود و بخش دیگری از اهداف انجمن را که ساماندهی فعالیت‌های NDT در سطح کشور است؛ برآورده می‌کند.

یکی از بخش‌های در نظر گرفته شده در انجمن، شوراي آموزش است که مسئولیت برگزاری سمینارها و کارگاه‌های آموزشی را به منظور ارتقای سطح تخصصی و فنی اعضا برعهده دارد. البته آموزش سطوح یک و دو NDT در برنامه‌ی آموزشی انجمن قرار نمی‌گیرد. در اين مورد سیاست آموزشی ما همکاری با شرکت‌های عضو انجمن است. نقش انجمن در آموزش، علاوه بر نظارت بر مراكز آموزشی، ارائه‌ی دوره‌هاي آموزشي در سطوح بالاتر از جمله سطح سه NDT خواهد بود. در حال حاضر بنا داریم با همکاری انجمن صنفی دوره‌های آماده‌سازي سطح سه را برگزار کنیم. مرحله‌ی بعدی آموزش در خصوص استانداردهایی است که در آزمون‌های غیرمخرب مورد نیاز است و آموزش آنها تاکنون در داخل کشور رایج نبوده است.

برای رسیدن به این هدف ما باید بتوانیم علم ‌NDT و آزمون‌های مربوطه را متناسب با نیاز صنایع خود به افراد آموزش دهیم. همانطور كه عرض شد، در راستای این هدف، انجمن بازرسي غيرمخرب ايران استانداردي را با الگوبرداري از استانداردهاي معتبر جهاني تدوين كرده است كه در مرحله بررسي و تصويب نهايي است. اميدواريم با بكارگيري اين استاندارد شاهد بهبود كيفيت آموزش و خدمات NDT در كشور باشيم. در حال حاضر آموزش‌هاي NDT بر اساس توصيه‌نامه آمریکایی SNT-TC-1A انجام می‌شود و گواهي‌نامه‌هاي صادر شده توسط آن اصطلاحاً کارفرما محور است. یعنی کارفرما این گواهی‌نامه را براي كاركنان خود صادر مي‌كند و یک گواهینامه‌ی مرکزی نیست. اما در استانداردی که انجمن تدوین کرده، خود متولی نظارت بر آموزش، برگزاري آزمون‌ و صدور گواهی‌نامه است. بكارگيري استاندارد جديد اعتماد و اطمینان صنعتگران را نیز افزایش داده و امکان صدور گواهينامه‌ی تقلبي را از بین می‌برد. همچنين انجمن برنامه‌هاي متعددي را جهت توسعه‌ی علم و فناوري NDT در كشور دنبال مي‌كند از جمله برگزاري كنفرانس، سمينار، كارگاه‌ و دوره‌هاي آموزشي كه همه اين موارد مي‌تواند به بهبود خدمات NDT و افزايش ايمني جامعه كمك كند. 

ما باید بتوانیم علم ‌NDT و آزمون‌های مربوطه را متناسب با نیاز صنایع خود به افراد آموزش دهیم. همانطور كه عرض شد، در راستای این هدف، انجمن بازرسي غيرمخرب ايران استانداردي را با الگوبرداري از استانداردهاي معتبر جهاني تدوين كرده است كه در مرحله بررسي و تصويب نهايي است. اميدواريم با بكارگيري اين استاندارد شاهد بهبود كيفيت آموزش و خدمات NDT در كشور باشيم.

در حال حاضر بخش مجزا و خاصی برای این کار در انجمن وجود ندارد. اما اگر در بخشی از صنعت پیرامون قطعه‌ی خاص یا آزمونی به ما مراجعه شود؛ ما می‌توانیم به متخصصین این کار يعني اعضای حقیقی یا اعضای حقوقی انجمن ارجاع دهیم. تمامی متخصصین و شرکت‌هایی که با انجمن همکاری می‌کنند توانایی ارائه‌ی خدمات و مشاوره به مجموعه‌های صنعتی و آزمایشگاهی را دارند. شاید در ساخت یک قطعه، تمامی آزمون‌های مورد نیاز در استاندارد آن صورت بگیرد؛ اما با انجام یک آزمون مشخص غیرمخرب می‌توان امکان خطا در آن را به صفر نزدیک کرد. چون همان‌طور که گفتم آزمون‌های غيرمخرب فقط آزمون‌های عیب‌یابی نیستند. آزمون‌هایی هستند که خواص قطعه و تمام ویژگی‌های درونی آن را برای ما آشکار ‌می‌کنند. به منظور آشنایی هرچه بیشتر صنعتگران، متخصصین و علاقه‌مندان به حوزه‌ی NDT فعالیت‌های فرهنگی نیز صورت گرفته که از آن جمله نشریه‌ی الکترونیکی آزمون‌های غیر مخرب است که توسط انجمن منتشر می‌شود.

در این زمینه فعالیت‌های محدودی صورت گرفته‌ است. با توجه به اینکه انجمن ما نسبتاً نوپاست؛ اميدواريم در آينده با كمك اعضاي حقيقي و حقوقي آن بتوانيم خدمات مورد نياز را به صنعت كشور ارائه دهيم.

من از تمام افرادی که در حوزه‌ی رسانه‌ای کردن تجهیزاتِ روز و تکنولوژی مدرن تلاش می‌کنند تشکر می‌کنم. بدون شک اطلاع‌رسانی صحیح وظیفه‌ای خطیر و ارزشمندی است. نشریه‌ی «فناوری آزمون و اندازه‌گیری» مسئولیت مهمی را در حوزه‌ی آزمون و اندازه‌گیری برعهده دارد که جای خالی آن به وضوح حس می‌شد. با چنین فعالیت‌هایی می‌توانیم حوزه‌ی آشنایی با آزمون‌های NDT را گسترش دهیم. زمانی که من به ایران بازگشتم، میزان اطلاعات و دانش در مورد این علم، بسیار محدود بود. اما امروزه شاهد گسترش و توسعه‌ی آن در تمام دانشگاه‌ها و صنایع هستیم. بدون شک نمی‌توان نقش رسانه را در این امر مهم نادیده گرفت.